(Önceki yazı: “Para” Yazı Dizisi 1: Para Nedir?)

Türkiye’de son dönemde daha çok siyasi bir söylem olarak karşımıza çıkmasından dolayı bazıları için güven veren, karşıtları için ise rahatsızlık uyandıran bir terime, “para” ile ilgili çarkların aslen nasıl döndüğü konusuna girmeden değinmek istedim. İstikrar’ın derinlerine inelim.

Günümüzde Türkiye’nin de dahil olduğu “Çağdaş Para Mekaniği/Çarkı” (Asıl adı “Modern Money Mechnanics”) kuralları ile doğmuş ve IMF’ye bağlı tüm ekonomilerde benzeri uygulanan yapıdan daha sonraki yazılarda bahsedeceğim. “İstikrar”ın herhalde dünyayı en çok etkileyen kullanım alanı da daha sonra ayrıntısına gireceğim bu “Modern” parasal düzenin ta kendisi.

Türkiye’nin de içerisinde bulunduğu bir grup ülkece kullanılan bu “modern” parasal düzenin temel yakıtı ekonomik istikrar (consistency), ve bunun en temel göstergesi olan sabit büyüme (growth). Çağımız şirketleri için sıkça duyulan bir söylem vardır. Kabaca karşılığı “ya büyüyeceksin, ya da batacaksın” olan bu söylem aslında yalnızca özel şirketler için değil, dahil olduğumuz ekonomik yapının kendisi için de birebir geçerlidir. “Modern” ekonomik düzende ekonomi istikrarlı bir şekilde büyümezse, sürekli krizlere ve sonunda çöküşe mahkumdur. Hemen değineyim, istikrarlı büyüme sonucunda da krizler ve çöküş olabilir elbette, fakat yıllara yayılan bu süreç sanki ani bir krizmiş hissi uyandıracağından sistemin kendi iç hataları göze batmaz (Bkz. bugünkü küresel kriz).

Örnekleri uzaklarda aramaya gerek yok. Büyüme ve istikrarın olduğu dönemlerde ne krizlere ne de çöküntülere rastlamadık milletçe. Enflasyonu bu denklemin dışında tutuyorum, çünkü onun da kendi içinde bağımsız etmenleri var. Büyüme ve istikrarın olması, enflasyonun düşük olacağı anlamına gelmiyor. Arkası yarın diyerek bunu da sonraya bırakıyorum.

Henüz nasıl çalıştığından bile bahsetmediğimiz, bilmediğimiz ve asla sorgulattırılmadığımız fakat birebir içerisinde debelendiğimiz bu “modern” ekonomik düzeneğin ayrıntılarına girmeden, özellikle “istikrar” hakkında farketmediğimiz önemli bir noktaya değinmek istedim. Eğer bu yazıların devamını okursanız arada sırada değinmek için öncelikle gerçek bir istikrarın yerine göre hem iyi hem de kötü yönde ne kadar etkili olabileceğini anlatmak istedim.

Haberlerde istikrar sayesinde yapılan tahminleri manşetlere taşıyış şekline göre gazeteler bizi yönlendirebilir. İşin aslına bakıldığında ise istikrar ve matematiksel etkisiyle bakıldığında gerçek bir istikrarın eksponansiyel (üstel veya üslü de denebiliyor) etkileri ile göreceğimiz uzun vadeli etki bambaşka olabilir. Farazi olarak örnekleyecek olursak;

“Yıllık Enflasyon 5 senedir %7” manşetini gördüğümüz anda seviniriz. %7 çok az gelir, tek haneli enflasyon çok iyidir! Fakat istikrar kelimesinin matematiksel karşılığı eksponansiyel (katlanarak artan) bir artıştır. %7 yıllık enflasyon ile sağlanacak bir istikrar demek, 10 sene içinde bütün fiyatların 2’ye katlanması, 10 sene içerisinde elimizdeki paranın değerinin yarıya inmesi demektir. Manşetlerde “Son 5 yıllık göstergelere göre 10 yıl içerisinde fiyatlar ikiye katlanacak” denirse panikleriz… Halbuki ikisi aynı şeydir.

Tersi de aynen geçerlidir. İyi veya kötü olarak gelişmelerin etkisini arttırmak için tersten sonuçlar çıkartılabilir. “Geçen yıl ülke ekonomisi %7 büyüdü” demek yerine “Bu seneki istikrar devam ederse 10 yıl içerisinde ekonomimizin büyüklüğü 2 katına çıkacak” şeklinde bir manşet ile %7lik büyüme (ki aslında oldukça iyidir) uzun vadeli etkisi değinilerek vurgulanmış olur.

Günümüzde Türkiye’nin de dahil olduğu “modern” ekonomik sistemin ayrıntılarına girmeden önce, bu düzenek içerisinde en önemli etmen ve bilhassa asıl amaç olan istikrarın uzun süreli etkilerinin ne kadar büyük olabileceğini olayları ve göstergeleri yorumlarken hatırlamamız gerekir.

Devamı için:

“Para” Yazı Dizisi 3: Enflasyon (Asıl Canavar Kim?)

“Para” Yazı Dizisi 4: Faiz (Sondan Bir Önce)

“Para” Yazı Dizisi 5(son): Bankacılıkta Yasal Kalpazanlık

.

Herhangi bir düzenli (istikrarlı) artış için pratik bir formül olarak kabaca (70/yüzde değişim) iki katına çıkma süresini verecektir (Hızlı bilgi için bkz. YouTube videosu). %7 artış için 70/7=10 sene, %2 artış için 70/2=35 sene gibi.